Nosiseptor adlanan sinir lifləri sayəsində ağrı hiss edə bilərik, lakin beynimizdə bu liflər yoxdur. İndi, əgər beynimizdə bunların heç biri yoxdursa, başımız necə ağrıyır” deyə düşünmüsünüzsə, doğru yerə gəldiniz. Çünki bu yazıda bu suala cavab veririk.

Başınız ağrıyanda beyniniz ağrıyır kimi səslənə bilər, amma bu belə deyil. Yəni; Baş ağrıları beynin özündən yaranmır.

Yəni beyin özü ağrı hiss edən struktur deyil. Əvvəldən bir ipucu vermək üçün çox maraqlı olmadan deyə bilərik ki, baş ağrınız zamanı beyni əhatə edən toxumalar ağrının əsl yaşandığı yerdir. Bu nöqtədə baş ağrısını bir illüziya kimi düşünə bilərsiniz. Yaxşı, bunun necə baş verdiyini soruşsanız, gəlin birlikdə bunun necə olduğuna nəzər salaq.

Ağrının hiss olunmasını təmin edən nosiseptorlar (bir növ reseptor) dəridə, əzələlərdə, oynaqlarda və bəzi orqanlarda olur.

Başda dediyimiz kimi, bu sinir lifləri beynimizdə yoxdur. Onlar sadəcə olaraq ağrı siqnallarını beyin ətrafındakı hisslərə ötürürlər. Beyin də bu siqnalları ağrı kimi qəbul edir.

Bəlkə də aranızda maraqlananlar var. “Bu neyrocərrahlar xəstələrin beynini necə əməliyyat edir?” Onları bir hüceyrədən siqnal götürüb digər hüceyrəyə daşıyan açma-söndürmə açarı kimi düşünə bilərsiniz.

Təbii ki, baş ağrıları üçün nosiseptorlar lazımdır. Bu bizə baş ağrısı verir, çünki beyin və kəllə arasında dura və pia adlanan beyin qişalarında bu nosiseptorlar var.

Amma yenə altını cızaq, beyində deyil. Bəzən bu iki beyin qişasının yanındakı qan damarlarından kimyəvi maddələr buraxıla bilər. Bu, nosiseptorları aktivləşdirir və baş ağrısı hücumları baş verə bilər. Məsələn, baş nahiyəsini əhatə edən sinir toxumaları, qan damarları və boyun əzələləri bu ağrıları hiss etməyə kömək edə bilər. Nosiseptorlar da baş bölgəsindəki sinuslarda yerləşdiyindən, sinus boşluqlarında iltihab nəticəsində baş ağrıları da yarana bilər.

Sıx qan axını miqren kimi baş ağrılarını tətikləyən başqa bir faktordur. Başqa sözlə, baş ağrıları müxtəlif səbəblərdən yarana bilər və onların növləri də fərqli ola bilər. Məsələn, miqren zamanı başınız adətən çatlayacaq kimi çırpınır. İşıq, səs, fiziki təmas və s. o anda sənə heç nə şirin gəlmir. Artıq miqren tutması keçirdiyiniz zaman siz də bu amillərə qarşı həssaslıq hiss edə bilərsiniz.

Yaxud boyun və baş dərisindəki əzələlər gərginləşdikdə stresdən qaynaqlanan baş ağrıları yaşaya bilərsiniz. Üz, ağız, boğaz kimi yerlərdə reseptorlar olduğu üçün burada yarana biləcək hər hansı problem baş ağrılarını da tətikləyə bilər.

Ancaq baş ağrısının bir növü olan miqrenin dəqiq səbəbi məlum deyil.

Məhz bu tip baş ağrılarında nosiseptorlar aktivləşsə belə, onları tətikləyən digər amillər elmi olaraq müəyyən edilməmişdir. Niyə təsbit edilə bilmədiyini söyləyirsinizsə, bunun səbəbi miqreni aşkar etmək üçün ediləcək təcrübələrə uyğun sınaq heyvanının olmamasıdır. Ən sadə dillə desək, miqrenin beyində ağrıya səbəb olan toxumaları həssaslaşdırdığı üçün görüldüyünü deyə bilərik.

Bu mövzuda çalışan bəzi mütəxəssislər, migrenin peptidlər və ya serotonin (xoşbəxtlik hormonu) adlı zülalları ifraz edən sinirlərdən qaynaqlandığını söyləyirlər. Onlar hətta damarlarda və beyin ətrafında iltihaba səbəb ola bilərlər. Bu neyron şəbəkələrinin aktivləşməsi nəticəsində miqrenin baş verə biləcəyi düşünülür. Əslində bunlar qan damarlarının genişlənməsinə səbəb olan sinir şəbəkələridir. Buna görə də, sıx qan axını təmin edə bildikləri üçün yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, miqrenin səbəblərindən biri sayıla bilər.

Bəzi tədqiqatçılar estrogenin (qadın hormonu) miqrendə rolundan da danışırlar. Qadınlar, menstruasiya dövründə miqren hücumları ilə qarşılaşa bilərlər, bu da o dövrdə artıq sıx bir estrogen ifrazıdır. Yenə də alimlər hesab edirlər ki, baş nahiyəsində nosiseptorları aktivləşdirən kimyəvi faktorlar haqqında yeni kəşflər edilə bilər və buna uyğun olaraq müxtəlif dərmanlar hazırlana bilər.

Məsələn, hazırda migreni triptanlarla (dərmanlarla) müalicə etmək olar. Bu dərmanlar serotonin ifraz edən və qan damarlarını daraldan reseptorları bloklayır. Bu yolla bu ağrıları aradan qaldırmaq olar. Başa qayıtmaq üçün bunu əlavə edək: Beyin özü ağrı hiss etmir, amma biz niyə başımız ağrıyır deyirik, çünki beynimiz ağrıları başımızın ortasından gəlirmiş kimi təyin edir.

Yəni beynin qavrayış tərzində bir illüziyanın bu vəziyyətə səbəb olduğunu söyləmək mümkündür. Biz yuxarıda nosiseptorların yerləşdiyi bölgələri sadaladıq; Bu yerlərdən birində ağrının əvvəlcə hiss edilməsinin səbəbi beynin ağrının haradan gəldiyini tam olaraq anlaya bilməməsi ilə bağlıdır. Həmin nahiyədəki ağrılar beynə düzgün ötürülməyəndə bəzən başımız ağrıyır və bu ağrını ən qısa zamanda aradan qaldırmağa çalışmalı oluruq.

Bəzən nosiseptorlar aktiv olmadıqda belə, beyin “ağrı hissi”ni saxtalaşdıra bilər. Bunun beyin fəaliyyətlərinin mürəkkəbliyi ilə əlaqəli olduğunu söyləyə bilərik. Məsələn, psixosomatik xəstəlikdə bədəndə ağrıya səbəb olacaq zərər yoxdur. Amma psixoloji olaraq o ağrı hiss olunur, bu da onun kimidir. Bəzi alimlər hətta miqrenin məhz bu səbəbdən psixosomatik bir vəziyyət ola biləcəyini qeyd edirlər.

Yəni bu yanaşmaya görə, beyindəki neyronlar həddindən artıq həssas olarsa, beyin içində olduğu vəziyyəti fərqli şərh edərək baş ağrısı, miqren tutması kimi reaksiyalara səbəb ola bilər.