2007-ci ildə Nokia-nın 900 milyon istifadəçisi var idi. Şirkət bazara o qədər hakim idi ki, Forbes jurnalında "Cib telefonu kralını kimsə tuta bilərmi?", -deyə təhlil dərc olunmışdu. Elə həmin il Apple iPhone-u təqdim etdi.

16 ildən sonra və 1,2 milyard istifadəçiyə çatdıqdan sonra Fin şirkətinin iPhone tərəfindən necə təəccübləndirilməsi hekayəsini hamımız bilirik. Nokia-nın sadəcə olaraq Steve Jobs-un dünyagörüşü və dizayn dahisi Jony Ive ilə mübarizə aparmaq üçün kifayət qədər software ağlı yox idi.

Multitouch və tam ekran funksiyalarından ibarət olan ön hissə, şübhəsiz ki, Apple-ın yeganə üstünlüyü deyildi. Hələ iPhone satışa çıxmazdan əvvəl Apple proqram təminatı və istehsalatda Nokia-ya üstünlük verirdi. Həmin günlərdə Apple Çin və onun istehsal sektoru üzərində böyük qumar oynayırdı.

Qırılmaz bağlar

Təchizat zənciri tədqiqatçısı Kevin O'Marah 2007-ci ilin ortalarında Apple-ın sıfırdan dünyanın ən yaxşı korporativ şirkətlərinin "Top 25" siyahısında ikinci yeri tutanda necə təəccübləndiyini xatırlayır. O'Marah "Hər kəs şokda idi", - deyə bildirir.

Sonrakı 7 ildə Apple eyni siyahıda birinci yeri qoruyub. Şirkət həm özünü geosiyasi gərginliyin ortasına qoydu, həm də dünyanın ən dəyərli şirkəti oldu. Hər kəs “Apple”ın istehsalı Çinə “outsorsinq” edir deyə düşünərkən; O'Marah bunun belə olmadığını başa düşənlər arasında idi. O'Marahın sözlərinə görə, Apple, şirkətin bütün sərvətini/gələcəyini Çinə bağladığı qarışıq təchizat və istehsal mərkəzi qurmağa başlamışdı. Və bu bağ o qədər də asan açılmayıb...

Növbəti 15 il ərzində Apple ən yaxşı istehsal mühəndislərini və dizaynerlərini Çinə göndərdi və onları aylarla fabriklərdə saxladı. Apple işçiləri istehsalın hər bir mərhələsini ətraflı öyrənirdilər. Eyni Apple fərdi cihazlar istehsal etmək üçün milyardlarla dollar xərcləyib. Bu səbəbdən şirkəti və ölkəni (Çini) transformasiya etdilər. "Çinin bu gün sahib olduğu texnoloji cəsarət Apple-ın da daxil olduğu yerli istehsal rəhbərliyinə görə deyil", -deyə bildirib O'Marah. Həmin texnoloji bacarıq Apple məhsulunu oradan əldə etməklə əldə olunub.

Samsung Çindən kənardadır

Bütün bu əməliyyatlar Əməliyyatlar Meneceri Tim Cook-un iddiasız xarakterini görə 2011-ci ildə CEO vəzifəsini Steve Jobs təhvil aldı. Çünki Apple-ın istehsalını ABŞ-dan Çinə köçürən Cook idi.

Bu uğur hekayəsi həm də Apple-ın ən böyük zəifliyinə səbəb oldu: o, müstəqilliyini bir ölkəyə, getdikcə avtoritarlaşan prezident Si Cinpinin ölkəsi Çinə bağladı...

Hal-hazırda iPhone, Airpod, Mac və iPad-lərin 95 faizi Çində istehsal olunur, burada Apple ümumi gəlirinin beşdə birini qazanır. (Keçən il “Apple”ın ümumi gəliri 74 milyard dollar olub.)

Apple-ın ən böyük rəqibi Samsung 2019-cu ildə Çində istehsalını dayandırıb. Bununla belə, Vaşinqton və Pekin arasında rəqabətin artdığı illərdə də Apple Çinə investisiyalarını artırır.

Stok malları 'əsl problem'

Cook deyir ki, investorlar və ABŞ siyasətçiləri bu günlərdə "Çini tərk edirlər". İstehsalı Vyetnama və Hindistana çəkin. Apple bu iddialarla bağlı hələ bir açıqlama verməsə də keçmiş Apple işçiləri də daxil olmaqla 25 tanınmış təchizat zənciri mütəxəssisi ilə müsahibələr göstərdi: “Apple-ın [Çini] tərk etmək üçün çox az səbəbi var. Xüsusən də onun qısa müddətdə işdən çıxmaq üçün heç bir səbəbi olmadığı üçün”.

Apple öz istehsalını Çinə çatdıran ilk kompüter şirkəti deyil. 1998-ci ildə Cook şirkətin baş əməliyyat direktoru təyin olunanda HP və Compaq artıq Çində idi. Apple-ın fərqi o idi ki, o, imkanlardan maksimum istifadə edirdi. Sifarişlə hazırlanmamış hissələri yığmaq və istehsal etmək əvəzinə, o, xüsusi hissələri dizayn edib istehsal edirdi.

2007-ci il tədarük zənciri siyahısına baxsanız, görərsiniz ki, P&G, Toyota və Walmart Apple-dan iki dəfə çoxdur. Ancaq inventar dövriyyəsinə baxsanız, Apple-ın artıq öz liqasını formalaşdırdığını görəcəksiniz. Çünki Cook anbarda olan malları “əsl bəla” kimi görürdü. Onun üçün elektronika süd məhsulları kimi idi, rəfdə dayandıqca xarab olurdu! Nəticələr onun haqlı olduğunu sübut etdi... Apple indi Nokia-dan 2,5 dəfə, Coca-Cola-dan isə 12 dəfə daha yaxşı inventar gəlirinə sahib idi.

Ən böyük alternativlər Hindistan, Vyetnam

2008-ci ildə Apple MacBook Pro-nu, "vahid gövdə", yəni çox hissəli noutbuk deyil, bir parça noutbuk istehsal etdi. Bunu edərkən, hər biri minlərlə dollara başa gələn CNC cihazlarından istifadə etdilər. Üç keçmiş Apple əməkdaşının dediyinə görə, şirkət kütləvi istehsal üçün 10 min CNC cihazı alıb və Steve Jobs’un "noutbuk istehsalında yeni bir yol tapdıq", -deyə bildirib.

Üç işçidən biri görün nə deyir: “O vaxtlar dünyada bu qədər CNC aparatı yox idi. 2009-cu ildən etibarən biz eksponent olaraq böyüdük. Gündə 10 min ədəd istehsal etməklə başladıq. Sonra 100 min... Sonra 500 min... Sonra 1 milyon. Gördüyünüz kimi, pul məsələsi yox idi”.

Bloomberg-in məlumatına görə, Çin bu gün smartfon istehsalı bazarının 70 faizinə sahibdir. 2021-ci ildə ölkədə ISO 9001 sertifikatına malik təchizatçı şirkətlərin sayı 426 716 olub. Fərqi daha yaxşı başa düşmək üçün demək lazımdır ki, ISO 9001-ə sahib şirkətlərin sayı Hindistanda 36.505, ABŞ-da isə 25.561 olub. Bu sərəncam həm də qlobal iqtisadiyyatın yenidən formalaşmasına kömək etdi.

Apple bu gün Çində 14 000 işçi işləyir. Beləliklə, Çinə yeni rəqib gələ bilərmi? Bu, ingilisdilli və Çin kimi geosiyasi risklərdən azad olan Hindistan ola bilər. Maaşların Çinlə müqayisədə yarısı olan Vyetnam başqa bir alternativdir.

Bloomberg analitiki Woo-Jin Ho-nun fikrincə, Apple 2030-cu ilə qədər istehsalının 10 faizini, bəlkə də 20 faizini Çindən kənara köçürə bilər. Ho Apple-Çin bağının aşağıdakı xülasəsini verib: “Çində smartfon mərkəzlərinin təmin etdiyi mühitə baxın? Onların təklif etdiklərinin eynisini kim verəcək, bilmirəm”.